پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت ۹۹ | ۰۸:۵۶ ۱۰۷ بازديد
در مطلب پيش رو به تاريخچه فرش در جهان و ايران مي پردازيم. اين كه اين هنر زيبا در چه كشورهايي مورد استقبال قرار گرفته است و در كشور عزيزمان ايران، چگونه مراحل رشد و توسعه و بالندگي خود را طي كرده است. فرش ايران در دوره هاي مختلف تاريخي دستخوش تحولاتي شده است و اتفاقاتي را از سر گذرانده است. با ما همراه باشيد تا كمي از داستان فرش را از نظر بگذرانيد.
تاريخچه فرش
به دست بافتهٔ پُرزدار و گره‌دار قالي گويند. همهٔ پژوهشگران بدون چون و چرا بر اين نكته اعتراف دارند كه قالي و قالي‌بافي از آسيا شروع شده‌است. پژوهشگران بر اين عقيده‌اند كه تركستان، ايران و قفقاز مي‌بايد مهد اوليهٔ اين هنر بوده باشند. از عباراتي كه در انجيل و ادبيات كلاسيك آمده به اين نتيجه رسيده‌اند كه هنر شرقي قالي‌بافي مدت‌ها قبل از ميلاد مسيح شناخته شده و وجود داشته‌است.
هومر حماسه‌سراي معروف سدهٔ هفتم پيش از ميلاد يونان صحبت از «كاناپه‌اي كه با يك قالي ارغواني مفروش شده بود» مي‌كند. يا گزنفون مورخ، فيلسوف و سردار آتني كه در سال ۴۰۱ پيش از ميلاد به جنگ با ايرانيان باستان پرداخته، گزارش كرده‌است كه ايرانيان عادت دارند روي قالي‌هاي نرم استراحت كنند. با نگاهي به نقشهٔ جغرافيا امروزه منطقهٔ وسيعي شامل كشورهاي آسياي صغير، تركيه، قفقاز، ايران، تركمنستان، پاكستان، افغانستان، هند، تبت، چين، مصر، اسپانيا و حتي كشورهاي شبه‌جزيرهٔ بالكان مانند روماني را مي‌يابيم كه هنر و صنعت قالي‌بافي در آن‌ها وجود دارد؛ ولي آنطور كه پژوهشگران گفته‌اند، ايرانيان نخستين قومي بوده‌اند كه به قالي‌بافي پرداختند و در اين زمينه سرآمد جهانيان شدند. چنان‌كه آخرين پژوهش‌هاي باستانشناسي هم دال بر اين موضوع هستند. منظور اشاره به قديمي‌ترين قاليِ پُرزدارِ شناخته‌شدهٔ موجود در جهان يعني قاليچهٔ پازيريك است كه در سال ۱۹۴۹ ميلادي برابر با ۱۳۲۷ هجري شمسي توسط گروهي از باستان‌شناسان روسي به سرپرستي پروفسور رودنكو در حفاري‌هايي در منطقهٔ آلتاي سيبري جنوبي در درهٔ پازيريك كشف شد.
تاريخچهٔ بافت قالي (يا فرش) تا آنجا كه دانسته شده‌است، به هزارهٔ پنجم و ششمِ پيش از ميلاد در آسياي مركزي برمي‌گردد. قالي ايراني پازيريك، قديمي‌ترين قاليِ دستبافِ يافته‌شدهٔ جهان است كه در سيبري كشف شده و بافت ايران در دوران هخامنشيان است. قالي‌بافي در سدهٔ ۱۰ ميلادي به وسيلهٔ مورها به اسپانيا شناسانده شد. جنگ‌هاي صليبي باعث شد تا قالي‌هاي تركي به اروپا برده شوند كه در آنجا بيشتر از ديوارها آويزان مي‌شد يا بر روي ميزها قرار مي‌گرفت؛ بنابراين، از آغاز آشناييِ اروپاييان با قالي، آن‌ها به آن به ديدهٔ يك اثر هنري و نه يك زيراَنداز مي‌نگريستند. پس از گسترش تجارت در سدهٔ ۱۷، قالي‌هاي ايراني به شكل چشمگيري به اروپاي غربي شناسانده شدند.
امروزه مراكز عمدهٔ توليد و بافت قالي، كشورهاي ايران، پاكستان، هند، تركيه، شمال آفريقا، منطقهٔ قفقاز، نپال، اسپانيا، تركمنستان و تبت مي‌باشند.
تاريخچه فرش در ايران
پيشينهٔ درهم‌تنيدنِ الياف در ايران براي توليد منسوجات به‌خصوص پارچه، به هزارهٔ پنجم پيش از ميلاد مي‌رسد. آثار گرانبها و زيبايي كه از بخش‌هاي مختلف ايران به دست آمده، گواه آن اند كه منسوجات ارزشمند و بحث‌برانگيزي در اين دوران وجود داشته‌اند، ازجمله تابوت سفالي دوران دالما، كردستان، همچنين آيينهٔ مسيِ زنگ‌زدهٔ نوعِ ايلامي در سيلك و ساير مناطق.
بعد از گذشت ساليان متمادي، تقريباً در هزارهٔ دوم پيش از ميلاد، انسان توانست چگونگيِ به‌هم‌ريسيدنِ نخ‌ها و ساختنِ طناب را كشف كند. اين اكتشاف مانند تمام اكتشاف‌هاي تاريخ فوايد بسيار سودمندي براي هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن كه از رشته‌هاي درهم‌تنيدهٔ طناب مانندي براي زيباييِ ريشه‌هاي فرش استفاده مي‌كردند. آثار به‌دست‌آمده از مناطقي مانند گورهاي مارليك، قلعهٔ كوتي در ديلمان، و همچنين حسنلو نزديك اروميه شاهدهايي بر اين ادعا هستند.
قدمت فرش‌بافي و به‌طوركل منسوجات در ايران بسيار زياد است. آثار زيبا و تفكربرانگيزي از دوره‌هاي مختلف كشف شده‌اند كه نمي‌توان آن‌ها را به‌طور دقيق به يك دورهٔ خاص نسبت داد. گاهي اوقات يك اثر طيِ گذشتِ ساليانِ دراز و طي سلسله‌هاي مختلف ساخته شده‌است.
ايلخانيان و تيموريان
فرش‌هاي دورهٔ ايلخانيان زياد شناخته‌شده نيستند. در اين مورد محققي به نام آرمي برينگز نظريه‌اي ارائه داده كه داراي نقاط ضعف بسياري مي‌باشد و در درستي آن به ديدهٔ ترديد بايد نگريست. بر پايهٔ نظر او نقاشي‌هايِ فرش‌هاي دورهٔ تيموريان دقيقاً خصوصياتِ فرش‌هاي اين دوران را بازمي‌تابند. به عبارت ديگر با ديدن اين نقاشي‌ها مي‌توان به تمام ويژگي‌هاي بافتي و ظاهري و به‌طور كل تاريخچهٔ آن‌ها پي‌برد. اما از آنجا كه نقاشي‌هاي به‌دست‌آمده از هنر فرش‌بافي اين دوران بسيار محدود مي‌باشند، پس اطلاعات زيادي از فرش‌هاي اين دوره در دست نيست و درست همينجاست كه سستيِ نظريهٔ برينگز هويدا مي‌شود.
دورهٔ صفويه
فرش‌هاي ايران در دورهٔ صفويه به بالاترين حد خود در زيبايي و بافت رسيدند كه اين مهم به دليل تحت پشتيباني شاهان قدرتمندي چون شاه عباس قرارگرفتن بود و دسترسي فراوان به مواد مورد نياز براي بافت فرش و همچنين به‌رسميت‌شناختنِ فرش به عنوان كالايي براي تجارت بوده‌است.